نقش امنیت غذایی در امنیت ملی

به گزارش «راهبرد معاصر»؛ تاریخ روابط بین‌الملل نشان می‌دهد که کشورهاي قدرتمند در بیشتر موارد از مواد غذایی به عنوان حربه‌‌هاي سیاسی علیه کشورهاي جهان سوم بهره گرفته‌اند. تجربه کشورهای کمتر توسعه یافته حاکی از این است که وابستگی آنها به واردات مواد غذایی نسبت به کشورهاي توسعه یافته‌تر باعث ضربه‌پذیري سیاسی‌شان شده و امنیت ملی‌شان همواره از این محل در معرض تهدید بوده است.این موضوع در شرایط تحریمی از اهمیت قابل ملاحظه اي برخوردار است.

محمد جواد مویدیان، پژوهشگر  اقتصاد کشاورزی در خصوص اهمین خودکفایی در تامین امنیت غذایی کشور به «راهبرد معاصر»، گفت: اگر بخواهیم در اسناد بالادستی نگاه کنیم و قانون اساسی و سخنان رهبر انقلاب اسلامی را برای راهبردهای کلان در کشور مد نظر قرار بدهیم بحث خودکفایی همواره مورد تاکید بوده است. در تمام دنیا به بحث خودکفایی و تامین امنیت غذایی نگاه ویژه‌ای می‌شود.

وی افزود: امنیت غذایی از دو مسیر قابل دستیابی است یکی از مسیر تامین و دیگری از مسیر تولید. تامین منظور واردات از سایر کشورهاست و تولید هم همان تولید داخلی هر کشوری محسوب می‌شود. هرچقدر یک کشور شرایط سیاسی، اجتماعی و اقتصادی مطلوبی داشته باشد و با سایر کشورها در تنش نباشد‌ در مسیر تامین که همان واردات است و مسیر تولید دچار بحران شدید نمی‌شود.

محمد جواد مویدیان با بیان اینکه برای کشوری مثل ایران که در شرایط تحریم قرار دارد خودکفایی موضوعی اساسی به حساب می‌آید گفت: اگر بخواهیم نسبت به کشور خودمان صحبت کنیم باید بگویم که ما بیش از ۴۰ سال است که انقلاب کردیم و این انقلاب ایدئولوژیک دارای اهداف و آرمان هایی بوده است، که این اهداف با روند هژمون‌های بین المللی همسان همسو نبوده، به صراحت ما گفته‌ایم که هم در عمل و هم در نظر با نظام استکباری آمریکا و رژیم‌صهیونسیتی مخالف هستیم. طبیعی است با این روند مسیر تامین ما یک مسیر پر ریسک باشد. به خصوص در شرایطی که اتفاقات ویژه‌ای می‌افتد مثل قحطی‌های بین‌المللی که به واسطه جنگ به وجود می‌آید و تولید را تحت الشعاع قرار می‌دهد. که با این روند ریسک اقتصاد کلان و تامین امنیت غذایی ما بالا میرود. بنابراین برای یک کشوری مانند ایران خودکفایی در محصولات اساسی نظیر گندم‌، برنج، دانه‌های روغنی حائز اهمیت است.

این کارشناس اقتصادی تصریح کرد: در شرایط عادی باید سعی کنیم به مرحله‌ای از تولید دست پیدا کنیم که به خودکفایی نزدیک شویم تا بتوانیم در برخی از محصولات نظیر گندم به خودکفایی ۱۰۰ درصدی برسیم. چون تامین امنیت غذایی مردم برای حکمرانان کشور جای هیچ گونه مسامحه‌ای نیست. همیشه فضایی در کشوره حاکم بوده است که عده‌ای همواره می‌گویند با شرایط اقلیمی امکان خودکفایی برای کشور وجود ندارد و هزینه واردات هزینه کمتری است و زیست و منابع کشور را نباید صرف تولید این محصولات کنیم و واردات را بر تولید ترجیح دهیم. اما باید بگویم با توجه به شرایط سیاسی جهان و بویژه منطقه و تقابل ایران با بسیاری از هژمونی‌‌های بزرگ دنیا نمی‌توانیم این حرف را مبنای سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی برای تامین امنیت غذایی قرار دهیم.

مویدیان ادامه داد: این سوال مطرح است در شرایط فعلی که در همه جای دنیا بحران وجود دارد آیا می‌توانیم به سمتی برویم که خودکفایی را کوچک تلقی کنیم؟ پاسخ قطعا خیر است چون نه تنها برای کشوری مثل ایران که تحریم است خودکفایی مهم است حتی این موضوع از دیرباز برای کشورهای اروپایی و به ویژه آمریکا نیز مهم بوده و اکنون  نیز شدت گرفته است. موضوع امنیت غذایی برای کشورهای غربی بویژه امریکا شوخی بردار نیست و خودکفایی برای آنها  نسبت به کشور ما جدی‌تر است.

وی با اشاره به این نکته که کشورهای اروپایی و آمریکایی به ضرورت نقش خودکفایی در بحث تامین امنیت غذایی و امنیت ملی واقف شده‌اند، گفت: انجمنی در اروپا و کشور انگلیس وجود دارد به اسم «انجمن اخلاق غذا». مسئول این انجمن در همین اواخر یک مقاله چاپ کرده است با این عنوان این که «امنیت غذایی برای امنیت ملی ضروری است». یا در نوامبر سال گذشته در آمریکا سناتور جونی ارنست اعلام کرد: «امنیت غذایی همان امنیت ملی است» و در ادامه در رابطه با جنگ هیبریدی و جنگ سردی که بین روسیه و آمریکا در در اثر اتک های سایبری به منابع مرتبط با زنجیره ارزش کشاورزی و تامین غذا در آمریکا رخ داده است اشاره می‌کند و می‌گوید: «درگیری های نظامی تغییر پیدا کرده و الان جنگ غذایی جایگزین سایر منازعات جهانی شده است.» پس ببینید در آمریکای لیبرال و اروپای آزاد اکنون صحبت از امنیت غذا و تامین از طریق داخل است.

این پژوهشگر اقتصادی خاطر نشان کرد: در نظم نوین جهانی منابع غذایی یکی از ابزارهایی است که برای تهدید امنیت ملی و امنیت سیاسی کشورها مورد استفاده قرار خواهد گرفت. لذا در شرایطی که آمریکا ۷ برابر نیاز خود گندم تولید می‌کند، نیاز خودکفایی در کالاهای اساسی و محصولات کشاورزی بیش از پیش احساس می‌شود این سطح از تولید گندم در امریکا نشان می‌دهد امنیت غذایی بسیار مهم بوده و این گزاره امنیتی تنها مختص ایران نیست هرچند به دلیل تحریم‌های ظالمانه امریکا علیه ایران این نیاز بیش از دیگر کشورها در کشومان احساس می‌شود.

مویدیان اظهار کرد: از اکتبر ۲۰۱۸ یعنی قبل از شروع کرونا ما مسئله افزایش قیمت‌ها را در ایران حس می‌کردیم. رکوردهای ۱۰ ساله و ۱۴ ساله در قیمت غلات و دانه روغنی شکسته شده است. گندم از اکتبر ۲۰۱۹ تا الان بیش از ۱۵۰ درصد افزایش قیمت داشته، در این شرایط کشور‌های تولید کننده مواد غذایی عرضه‌ را کم می‎کند، یعنی اگر کشور خودکفا نشود، مجبوریم از طریق واردات کالاهای مورد نیاز خود را با قیمت‌های بالاتری تامین کنیم. اما در ارتباط با این موضوع که آیا ما امکان خودکفایی در کشور داریم باید بگویم بله این امکان وجود دارد و منابع به اندازه کافی در کشور داریم که بتوانیم در تولید محصولات اساسی به خودکفایی برسیم.

به گفته این کارشناس اقتصاد کشاورزی ما ظرفیت‌های مغفولی در کشور داریم که آنها را به طور کامل رها کرده‌‌ایم. موضوع کشت دیم یکی از همین نکات مغفولی است که در این سالهای اخیر به کندی پیش رفته است.  ما در کشت دیم ظرفیت بالایی در تولید محصولات غذایی و نهاده‌های دامی داریم که آن را رها کرده‌ایم. ما ظرفیت مراتع را داریم که آنها را می‌توانیم برای خوراک دام تقویت کنیم. ثانیاً در تلفیق دیم و مرتع خودش یک راهکار به حساب می‌آید، اصلاح و تقویت مراتع موجود به ما کمک می‌کند سهم زیادی از تقاضا برای واردات نهاده‌ها را اینگونه پوشش دهیم.

مویدیان در پایان تصریح کرد: سال گذشته نزدیک به ۱۷ میلیون دلار صرف تامین خوراک دام و طیور کردیم. که می‌توانیم از خوراک جایگزین برای دام و طیور استفاده کنیم. در بحث خوراک دام و طیور ما فقط ۱۷ درصد آن را تولید می‌کنیم و ۸۳ درصد آن را وارد می‌کنیم. که با توجه به تنوع بخشی به خوراک دام و طیور می‌توانیم این مسئله را نیز حل کنیم. بنابراین در بحث تامین نهادهای دامی بخشی از آن از طریق دیم قابل حل کردن است. این توانایی در کشور وجود دارد تا برای تولید دانه‌های روغنی به سمت کاشت دیمی اینگونه محصولات حرکت کنیم، این اقدام‌ می‌تواند تامین کننده نیاز کارخانجات روغن کشور باشد. همچنین دو مزیت دیگر را می‌تواند به همراه داشته باشد نخست تامین خوراک دام و طیور با استفاده از کنجاله این محصولات و دیگری تنوع بخشی به خوراک دام. برخی از این اقدامات ساده و راهبردی و استفاه از محصولات کشاورزی متناسب با اقلیم ایران می‌تواند کشور را در زمینه تامین امنیت غذایی در شرایط با ثباتی قرار دهد.